W uchwale z 10 grudnia 2015 r. (sygn. akt III UZP 14/15) Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że pojęcie przychodu w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje wartość świadczeń ponoszonych przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników i tym samym stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Sąd Najwyższy podtrzymał zatem swoje dotychczasowe stanowisko, prezentowane w wyrokach z dnia 12 września 2012 r., (sygn. akt II UK 45/12), z dnia 19 listopada 2012 r., (sygn. akt II UK 96/12) oraz z dnia 23 kwietnia 2013 r. (sygn. akt I UK 600/12, niepublikowany) według których zakwaterowanie pracownika na koszt pracodawcy stanowi świadczenie w naturze, którego wartość pieniężna jest przychodem danego pracownika ze stosunku pracy uwzględnianym w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Odmienne zdanie wyraził jednak Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z dnia 2 października 2014 r. (sygn. akt II FSK 2387/12) oraz z dnia 23 lipca 2015 r. (sygn. akt II FSK 1689/13) oraz częściowo Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 lipca 2014 r. (sygn. akt K 7/13).
Według NSA zapewnienie pracownikowi noclegu leży wyłącznie w interesie pracodawcy i nie przynosi pracownikowi korzyści w postaci powiększenia aktywów lub uniknięcia wydatków, które musiałby ponieść. Pracownik zaspokaja bowiem swoje potrzeby mieszkaniowe w innym miejscu i w inny sposób, a konieczność noclegu wynika z obowiązków wynikających z umowy o pracę.
SN wyjaśnił zaś, że za wyjątkiem podróży służbowej, pracodawca nie jest obligowany do zapewnienia pracownikowi miejsca zamieszkania, w którym zaspokajałby potrzeby socjalne. Udostępniony pracownikom mobilnym lokal nie jest narzędziem pracy, którego koszty obciążałyby pracodawcę, ale służy realizacji poza pracowniczych potrzeb życiowych.
Według Sądu Najwyższego, pracodawca jako organizator pracy zapewniający warunki techniczno-organizacyjne wykonywania pracy, nie jest obowiązany do zapewnienia pracownikowi mobilnemu noclegu. W sytuacjach, gdy zakwaterowanie pracownika jest niezbędne (np. ze względu na oddalenie jego miejsca zamieszkania od miejsca pracy), stanowi ono warunek faktyczny, a nie prawny wykonywanej pracy, na który pracownicy godzą się dobrowolnie nawiązując stosunek pracy. Dotyczy to jednak nie tylko pracownika mobilnego, ale każdego pracownika podejmującego pracę w dużej odległości od swojego miejsca zamieszkania. Przyjmując pogląd NSA, każde udostępnienie mieszkania służbowego służyłoby interesowi pracodawcy, a tymczasem nie ulega wątpliwości, że wartość czynszu jaki przysługiwałby pracodawcy w razie zawarcia umowy najmu mieszkania służbowego stanowi przychód pracownika w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
SN podkreślił jednakże, iż pracownik ma prawo do godziwego i odpowiadającego wykonywanej pracy wynagrodzenia. W przypadku pracy wymuszającej na pracowniku zamieszkanie poza jego centrum życiowym, wynagrodzenie powinno być ustalone na takim poziomie, aby odpowiadało życiowo uciążliwemu charakterowi pracy. Nieodpłatne świadczenie w postaci udostępnienia pracownikom nieodpłatnych noclegów o wymiernej wartości ekonomicznej jest nadal zapłatą za pracę. Przyjęcie poglądu, że ponoszenie przez pracodawcę wydatków w celu zapewnienia noclegów pracownikowi mobilnemu jest świadczeniem poniesionym w interesie pracodawcy, gdyż to jemu przynosi konkretną i wymierną korzyść w postaci prawidłowo i efektywnie wykonanej pracy oznaczałoby, iż taki charakter posiada również wynagrodzenie za pracę, a bezspornie wynagrodzenie stanowi przychód pracownika.
Przyjęcie od pracodawcy nieodpłatnego zakwaterowania leży więc w interesie pracownika mobilnego, gdyż uzyskuje on w ten sposób wymierną korzyść w postaci uniknięcia kosztów (przysporzenie majątkowe), które musiałby ponieść, skoro zdecydował się na wynikające z umowy o pracę ?mobilne miejsce pracy?.
Mimo, iż art. 21 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wymienia wartość świadczeń ponoszonych przez pracodawcę z tytułu zakwaterowania pracowników do wysokości nieprzekraczającej miesięcznie kwoty 500 zł jako wolną od podatku, to wartość ta pozostaje przychodem pracownika, tyle że dla potrzeb podatkowych traktowana jest jako koszt uzyskania przychodu.
Autorem artykułu jest Piotr Zmyślony, prawnik w BSO Prawo & Podatki