Światowy Dzień Drzemki w Pracy, obchodzony 12 marca staje się coraz bardziej popularny za sprawą przedsiębiorstw takich jak Google czy Nike, które pozwalają pracownikom wykorzystać przerwę w pracy m.in. na regenerujące drzemki. A jakie przerwy w pracy przysługują pracownikom zgodnie z przepisami prawa i czy faktycznie można wykorzystać je na krótki sen?
Co do zasady, pracownikowi mogą przysługiwać trzy rodzaje przerw:
- 15-minutowa przerwa wliczana do czasu pracy,
- 60-minutowa przerwa niewliczana do czasu pracy oraz
- 5-minutowe przerwy dla pracowników wykonujących pracę przy komputerze.
Przerwa 15-minutowa, tzw. „śniadaniowa”, przysługuje wszystkim pracownikom, którzy wykonują w danym dniu pracę co najmniej 6-godzinną, niezależnie od rodzaju pracy, stanowiska czy systemu czasu pracy, jakim są objęci. Przerwa jest płatna i wliczana do czasu pracy, a pracodawca nie może nakazać pracownikom jej odpracowania. Zwrot „wliczana do czasu pracy” oznacza, że pomimo nieświadczenia w tym czasie pracy przez pracownika, będzie on traktowany w taki sposób, jakby pracownik pracował, otrzyma więc za to wynagrodzenie.
Pracodawca może również wprowadzić dodatkową przerwę trwającą maksymalnie 60 minut, przeznaczoną na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych. Taka przerwa nie jest jednak wliczana do czasu pracy, co w praktyce oznacza, że pracownik będzie kończył pracę odpowiednio później.
Pracownik nie może jednak skrócić czasu pracy danego dnia z powodu niewykorzystania przerwy. Wyjątkiem od tej zasady będzie sytuacja, kiedy pracodawca pozostawi pracownikom decyzję co do skorzystania z przerwy. Powinien on przy tym określić, w jaki sposób pracownik ma zadeklarować chęć skorzystania z przerwy, np. poprzez złożenie pisemnego oświadczenia (L. Florek, Kodeks pracy. Komentarz, 2017, LEX).
Z uwagi na niekorzystny wpływ monitorów ekranowych na wzrok, pracodawca ma także obowiązek udzielenia pracownikom co najmniej 5-minutowej przerwy po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora komputerowego. Przerwy te są wliczane do czasu pracy i przysługują każdemu pracownikowi, który użytkuje monitor ekranowy co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy, tj. 4 godziny dziennie. Przerwy dla pracujących przy monitorach mają na celu odciążenie oczu i kręgosłupa pracownika. W związku z tym niedopuszczalne jest kumulowanie przerw po kilku godzinach pracy, aby uzyskać dłuższą przerwę, czy też przenoszenie przerw na inny dzień lub wykorzystywanie tego czasu na wcześniejsze wyjście z pracy.
Oprócz wymienionych powyżej regulacji, warto wspomnieć także o szczególnych rodzajach przerw, przysługujących określonym kategoriom pracowników:
- osobom niepełnosprawnym przysługuje dodatkowe 15 minut przerwy na wypoczynek lub gimnastykę usprawniającą, wliczane do czasu pracy,
- kobiety karmiące dziecko mogą wykorzystać jedną przerwę 30-minutową, jeżeli pracują w wymiarze 4-6 godzin, lub dwie takie przerwy w przypadku czasu pracy trwającego co najmniej 6 godzin; a jeżeli karmią więcej niż jedno dziecko, przerwy te trwają 45 minut,
- pracownik młodociany może skorzystać z 30-minutowej przerwy w przypadku, gdy jego dobowy wymiar czasu pracy wynosi powyżej 4,5 godziny,
- dla pracowników wykonujących pracę o charakterze monotonnym, w z góry ustalonym tempie, w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, pracodawca może wprowadzić dodatkowe przerwy wliczane do czasu pracy.
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż naruszanie przez pracodawcę przepisów o czasie pracy, np. poprzez nieudzielanie przerw wymaganych przepisami kodeksu pracy, stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i zagrożone jest karą grzywny od PLN 1.000,00 do PLN 30.000,00.
Na koniec należy zastanowić się, czy rzeczywiście można którąś z omówionych wyżej przerw wykorzystać na regenerującą drzemkę? Odpowiedź niestety nie jest jednoznaczna. Poza szczególnymi rodzajami przerw, przysługującymi w ściśle określonym celu, jak np. karmienie, przepisy nie regulują sposobu, w jaki pracownik powinien przerwę wykorzystać. Pracodawca może jednak doprecyzować to w przepisach wewnątrzzakładowych, takich jak regulamin pracy. Przyjąć natomiast należy, że w sytuacji gdy pracodawca nie ustanowił w tym zakresie ograniczeń, pracownik ma prawo wykorzystać przerwę w sposób dla niego dogodny, a więc także na drzemkę.
Niektóre przedsiębiorstwa dostosowały się już do tego nowego trendu, tworząc na terenie zakładów pracy tzw. „strefy relaksu”, zapewniające pracownikom miejsca wypoczynku. Jest to wciąż zjawisko dość rzadkie, ale z okazji dzisiejszego Dnia Drzemki w Pracy, wszystkim pracującym czytelnikom życzymy, aby stało się ono powszechną formą spędzania przerw w pracy.
Elżbieta Golińska
Aplikantka radcowska