Ustawa reguluje kwestię organizacji i funkcjonowania fundacji rodzinnej, w tym prawa i obowiązki jej fundatora i beneficjentów. Zasadniczym celem ustawy jest wzmocnienie narzędzi prawnych do przeprowadzenia procesów sukcesyjnych poprzez dodatnie do systemu prawa instytucji fundacji rodzinnej jako podmiotu służącego do gromadzenia rodzinnego majątku i pozwalającego na zatrzymanie go w kraju na wiele pokoleń. Fundacja rodzinna ma także za zadanie zaspokajać potrzeby beneficjentów, którzy co do zasady będą członkami rodziny fundatora – choć mogą to być również inne osoby i podmioty (beneficjentem może być sam fundator lub inne osoby fizyczne, a także organizacja pożytku publicznego).
Kto będzie mógł założyć Fundację Rodzinną
Fundatorem będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która przekaże fundacji rodzinnej określone aktywa. Fundacja rodzinna będzie mogła być założona przez więcej niż jedną osobę, w tym także przez osoby niespokrewnione. Będzie mogła być ona ustanawiana w akcie założycielskim lub w testamencie, sporządzanych w formie aktu notarialnego. Fundacja ustanawiana na podstawie testamentu będzie mogła mieć tylko jednego fundatora.
Fundacja rodzinna będzie miała obowiązek spełniać świadczenia na rzecz beneficjenta, tj. przenosić na niego składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, albo oddać je beneficjentowi do korzystania zgodnie z wolą fundatora. W szczególności będzie mogło to być pokrycie kosztów utrzymania lub kształcenia beneficjenta, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pożytku publicznego – wsparcie jej działalności z zakresu pożytku publicznego. Beneficjent będzie mógł także otrzymać składniki mienia fundacji po jej rozwiązaniu.
Fundacja rodzinna będzie nabywała osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstanie fundacja rodzinna w organizacji. Jeżeli fundacja rodzinna nie zostanie zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych w terminie sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu, albo jeżeli postanowienie sądu odmawiające zarejestrowania fundacji stanie się prawomocne, fundacja rodzinna w organizacji z mocy prawa ulega rozwiązaniu.
Majątek fundacji rodzinnej powstały na skutek wyposażenia jej przez fundatora będzie stanowić fundusz założycielski, którego wartość nie może być niższa niż 100 000 zł. Fundusz ten będzie musiał być wniesiony w całości przed zarejestrowanej fundacji w rejestrze fundacji rodzinnych, z wyjątkiem fundacji ustanowionych w testamencie, w przypadku których będzie on wnoszony najpóźniej w terminie 2 lat od zarejestrowania fundacji. Wnosząc majątek do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego fundator będzie sporządzał spis majątku w formie pisemnej. W spisie majątku będzie zamieszczana informacja o aktualnych proporcjach tego majątku, przypadających na każdego z fundatorów oraz na fundację rodzinną.
Fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą jedynie w ściśle określonym zakresie, obejmującym działalność polegająca m.in. na: zbywaniu mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmie, dzierżawie lub udostępnianiu mienia do korzystania na innej podstawie, przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze, udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek oraz na prowadzeniu działalności rolniczej lub gospodarki leśnej.
Fundacja rodzinna będzie działać na podstawie statutu. Statut wymagał będzie zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Organami fundacji rodzinnej będą zarząd, rada nadzorcza i zgromadzenie beneficjentów. Uchwały organów fundacji co do zasady zapadać będą bezwzględną większością głosów, a każdemu członkowi przysługiwać będzie jeden głos. Głosowania będą jawne, z możliwością zarządzenia głosowania tajnego, w szczególności w sprawach personalnych i osobistych.
Organem zarządzającym fundacji rodzinnej będzie zarząd. Zarząd będzie organem jedno lub wieloosobowym. Ustawa określa trzyletnią kadencję członka zarządu, z tym że statut będzie mógł stanowić inaczej. Co do zasady fakultatywnym organem fundacji rodzinnej będzie rada nadzorcza. Obowiązek powołania rady nadzorczej powstanie, gdy liczba beneficjentów przekroczy 25 osób. Zadaniem rady nadzorczej będzie sprawowanie nadzoru nad działalnością zarządu w zakresie zgodności z prawem oraz aktami obowiązującymi w fundacji rodzinnej. Do rady nadzorczej odpowiednio stosowane będą przepisy dotyczące powoływania zarządu – z tym że kadencja członka rady będzie trwać pięć lat. W zgromadzeniu beneficjentów będzie mógł wziąć udział beneficjent, któremu w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w zgromadzeniu. Zadaniem zgromadzenia beneficjentów będzie podejmowanie uchwał w konkretnych, ściśle określonych w ustawie bądź statucie sprawach, takich jak np. uzupełnianie składu poszczególnych organów fundacji rodzinnej i zatwierdzanie jej sprawozdania finansowego.
Fundator, beneficjent lub członek organu fundacji rodzinnej będą mogli wytoczyć przeciwko fundacji powództwo o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały jej organów sprzecznej z jej statutem, celem lub z ustawą.
Fundacja rodzinna będzie ponosić odpowiedzialność solidarną z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej. Fundacja rodzinna będzie mogła odpowiadać za obowiązki alimentacyjne fundatora powstałe zarówno przed jak i po ustanowieniu fundacji rodzinnej, gdy egzekucja z jego majątku będzie bezskuteczna. Roszczenia osób, wobec których fundatora obciąża obowiązek alimentacyjny, niezależnie od tego, czy są beneficjentami, będą zaspokajane w pierwszej kolejności.
Ustawa określa mechanizmy zakończenia działania fundacji rodzinnej i jej likwidacji, zbliżone do rozwiązań znanych w prawie spółek. Fundacja rodzinna ulegnie rozwiązaniu w przypadku, gdy właściwe organy fundacji rodzinnej podejmą stosowną uchwałę w tym zakresie. W wyjątkowych przypadkach fundację rodzinną będzie mógł rozwiązać sąd.
Zmiany w innych ustawach w związku z wprowadzeniem Fundacji Rodzinnej
Ustawa wprowadza zmiany do ustawy – Kodeks cywilny. W kodeksie cywilnym sprecyzowano, że fundacja rodzinna ustanowiona w testamencie może być spadkobiercą. Uzupełniony został także katalog źródeł zaspokojenia zachowku – o świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie otrzymane w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Dodany został obowiązek doliczenia do spadku przy obliczaniu zachowku także funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie, oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej – w wysokości nie wyższej niż fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę. Wprowadzane w tym zakresie zasady są analogiczne do stosowanych obecnie w zakresie doliczania do spadku darowizn – tym samym, przykładowo, przy obliczaniu zachowku nie będzie doliczany do spadku fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą), ani mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej otrzymane przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. Przesądzona została także możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku (w całości i w części) oraz wprowadzono możliwość rozłożenia na raty, odroczenia terminu płatności, a nawet obniżenia wysokości zachowku.
Ustawa wprowadza także zmiany w ustawach:
- z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn,
- z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej – „ustawa CIT”),
- z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej – „ustawa PIT”).
W ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn wprowadza się wyłączenie z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nabycia przez osoby fizyczne będące beneficjentami (w tym fundatorami) własności rzeczy lub praw majątkowych będących przedmiotem świadczenia otrzymanego od fundacji rodzinnej (fundacji rodzinnej w organizacji) oraz stanowiących mienie otrzymane w związku z ich rozwiązaniem.
W ustawie PIT wprowadza się zwolnienia od podatku przychodów uzyskanych przez fundatora, jak również przez osobę będącą w stosunku do fundatora osobą najbliższą, zaliczaną do tzw. „grupy zero” na podstawie przepisów o podatku od spadków i darowizn, z tytułu mienia otrzymanego lub postawionego do dyspozycji w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Także beneficjentowi fundacji rodzinnej przysługiwać będzie zwolnienie podatkowe w zakresie otrzymanych od fundacji świadczeń – jeżeli beneficjentem będzie fundator lub osoba będąca w stosunku do fundatora osobą zaliczaną do w/w „grupy zero”. Zwolnienie przysługiwać będzie w części odpowiadającej proporcji, w jakiej wniesione do fundacji mienie przypada na fundatora. W zakresie nieobjętym zwolnieniem obowiązywać będzie stawka podatku ryczałtowego w wysokości 15%.
Fundacja rodzinna będzie podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych. W ustawie CIT określone zostanie, że przepisy tej ustawy będą miały zastosowanie także do fundacji rodzinnych w organizacji oraz do spółek jawnych, których wspólnikiem będzie co najmniej jedna fundacja rodzinna. Fundacje rodzinne zostaną, co do zasady, objęte podmiotowym zwolnieniem od podatku dochodowego od osób prawnych. Zwolnienie nie znajdzie jednak zastosowania do podatku dochodowego od przekazanych lub postawionych do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio świadczeń dokonywanych przez fundację rodzinną na rzecz beneficjenta (w tym fundatora będącego jednocześnie beneficjentem) oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. W tym zakresie stosowana będzie stawka podatkowa 15 %. Przychody z działalności gospodarczej fundacji wykonywanej poza zakresem dozwolonym przez ustawę opodatkowane będą stawką 25%. Fundacja rodzinna obowiązana będzie także do płacenia podatku od przychodów z budynków.
Ustawa wprowadza także zmiany w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej – „o.p.”), w szczególności wprowadzając zasadę solidarnej odpowiedzialności fundacji rodzinnej i fundatora za zaległości podatkowe fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej. Analogiczne zasady będą stosowane do odpowiedzialności za zaległości w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne – ustawa w tym celu dokonuje nowelizacji ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).
Ustawa dokonuje zmian w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego – liberalizując określone w tej ustawie ograniczenia stosowane w obrocie nieruchomościami rolnymi w przypadku obrotu dokonywanego z udziałem fundacji rodzinnej.
Ustawa wprowadza zmiany w ustawie z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy – uwzględniając fundację rodzinną wśród podmiotów, których nie można uznać za pracodawców niewypłacalnych w rozumieniu tej ustawy.
Ustawa wprowadza także zmiany w ustawie z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – uwzględniając fundacje rodzinne w definicjach trustu i beneficjenta rzeczywistego.
Wejście w życie przepisów ustawy
Ustawa zawiera przepisy przejściowe i dostosowujące. W szczególności przewidują utworzenie rejestru fundacji rodzinnych oraz określenie zasad dostosowania się do wymogów ustawy przez podmioty wpisane obecnie do KRS pod nazwą „fundacja rodzinna”.
Ustawa wejdzie w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia.
źródło: Informacja prasowa w sprawie ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (prezydent.pl)