Autorzy ustawy z dnia 30.05.2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2018 r., poz. 650 ze zm., w dalszej części artykułu powoływana jako „u.p.k.”) w najśmielszych oczekiwaniach nie spodziewali się, że ustawa ta będzie cieszyć się taką popularnością. Potrzeba ochrony konsumenta powstała z uwagi na rosnące zainteresowanie zakupami internetowymi, a także zintensyfikowanymi działaniami przedstawicieli handlowych, z którymi zawieramy umowy poza lokalem przedsiębiorstwa (np. w ramach organizowanych pokazów towarów). Umowy zawierane w ten sposób kategoryzuje się do tzw. sytuacji nietypowych.

Aktualnie online można zdobyć wszystko o każdej porze dnia i nocy. Doczekaliśmy się sklepów spożywczych online, sklepów z odzieżą, obuwiem, online można upolować wakacje życia. Popularyzacji zawieraniu umów na odległość służą wprowadzone wolne niedziele od handlu. Konkurencja goni konkurencję, handlowcy wychodzą naprzeciw klientom. Nie sposób się oprzeć stosowanym chwytom marketingowym.

Mimo, że ustawa o prawach konsumenta obowiązuje już od kilku lat, pewne kwestie, w szczególności związane z prawem odstąpienia od umowy oraz jego skutków w dalszym ciągu budzą wiele pytań.

Zawarcie umowy przez Internet i umowy zakupu na tzw. pokazach towarów

Często spotykamy się z sytuacją, kiedy jako konsumenci zamawiając towar przez Internet, jako formę zapłaty wybieramy formę gotówkową przy odbiorze przesyłki. Po złożeniu zamówienia, zdarza się, że chcemy zrezygnować z zakupu uprzednio zamówionego produktu, jednakże kurier jest już w drodze.

Wówczas powstają wątpliwości Czy konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy? Jeśli tak to w jakiej formie? Zadajemy sobie także pytanie, co z poniesionymi przez sprzedającego kosztami związanymi z dostarczeniem towaru?

Popularną formą zdobywania klientów jest także organizowanie tzw. pokazów towarów. Przedstawicieli handlowych cechuje ogromna kreatywność w organizowaniu takich przedsięwzięć. Z kolei dystrybutorzy, z którymi współpracują, pozwalają na gratyfikacje potencjalnych klientów za samo uczestnictwo pokazie spotkaniu. Dzięki darmowym upominkom, pokazy cieszą się popularnością. W trakcie pokazu można nabyć towary różnego rodzaju – pościel, garnki, odkurzacze, fotele masujące i inne produkty. Najczęściej są to produkty działające na każdego oraz na wszystko, niezależnie od wieku, kondycji… czy też potrzeb. Są to tzw. „produkty cud”.

Pod wpływem impulsu, oczarowania innowacyjnością i uniwersalnością produktu, ulegając pokusie w postaci otrzymywania kolejnych rabatów i upominków przy złożeniu zamówienia tylko dziś, tylko na tym pokazie (!), dajemy się ponieść chwili i zamawiamy produkt – zbawienie. Zazwyczaj po powrocie do domu, kiedy emocje już opadną, a my zasięgniemy rady „wujka Google”, który pokazuje – jak się okazuje – szeroką gamę podobnych produktów dostępnych na rynku w o wiele niższych cenach, oczarowanie zamienia się w gorycz, a my chwytając się za portfel, w ostateczności decydujemy się na odstąpienie od uprzednio zawartej umowy.

Czy w takim przypadku konsument może skorzystać z uprawnień przysługujących mu na podstawie u.p.k., w tym m.in. z prawa do odstąpienia od umowy? Czy w przypadku, kiedy tytułem zaliczki została wpłacona określona kwota pieniężna, konsumentowi przysługuje jej zwrot w pełnej wysokości?

Prawo do odstąpienia od umowy

Prawo do odstąpienia od umowy stanowi uprawnienie każdego konsumenta. Konsumentem jest osoba fizyczna, dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22¹ Kodeksu cywilnego („K.c.”).

Z przepisów ogólnych K.c. wynika, że umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a w przypadku kiedy dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane – z chwilą przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

Przez umowę zawartą na odległość należy rozumieć taką umowę,
która została zawarta z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy.

Z kolei przez umowę zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa rozumie się umowę z konsumentem zawartą:

1. przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy,
2. w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa w punkcie 1,
3. w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron,
4. podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami.

Niewątpliwie istotny jest również negatywny katalog umów, które nie podlegają przepisom u.p.k. Znajduje się on w art. 3 u.p.k. oraz art. 4 u.p.k. Do umów takich należą między innymi:

1. umowy dotyczące usług socjalnych, mieszkań socjalnych, opieki nad dziećmi, wsparcia dla rodzin i osób znajdujących się stale lub czasowo w potrzebie,
2. umowy dotyczące gier hazardowych,
3. umowy zawierane z przedsiębiorcą dokonującym częstych i regularnych objazdów, podczas których przedsiębiorca dostarcza środki spożywcze, napoje i inne artykuły przeznaczone do bieżącego spożycia,
4. umowy zawierane za pomocą automatów sprzedających lub zautomatyzowanych punktów sprzedaży,
5. umowy dotyczące ustanawiania, nabywania i przenoszenia własności nieruchomości lub innych praw do nieruchomości,
6. umowy dotyczące najmu pomieszczeń do celów mieszkalnych (wyjątek – przepisy rozdziału 2 u.p.k.),
7. umowy dotyczące usług finansowych.

Konsumentowi, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, przysługuje prawo do odstąpienia od umowy w terminie 14 dni, bez podawania przyczyn oraz co do zasady bez ponoszenia kosztów.

Kiedy mogę odstąpić od umowy? Jak liczyć 14-dniowy termin?

Na odstąpienie od umowy konsumenci mają 14 dni. Ich liczenie rozpoczynamy w zależności od typu umowy, jaka nas wiąże z dostawcą:

• dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności – od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik, a w przypadku umowy, która:
  • obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach – od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części,
  • polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony – od objęcia w posiadanie pierwszej rzeczy,
• dla pozostałych umów – od dnia zawarcia umowy.

Co istotne, na przysługujące konsumentowi prawo do odstąpienia od umowy nie rzutuje w żadnym miejscu uprzednio wybrana forma zapłaty za towar. Niezależnie od tego, czy płatność za towar została dokonana przelewem przy złożeniu zamówienia, czy też zadeklarowaliśmy uiszczenie należności przy odbiorze towaru, przysługiwać nam będzie uprawnienie do odstąpienia od umowy.

Jak odstąpić od umowy?

Odstąpienie od umowy następuje poprzez złożenie przez konsumenta przedsiębiorcy oświadczenia o odstąpieniu od umowy z jednoczesnym zachowaniem 14-dniowego terminu. Przy czym, dla zachowania terminu wystarczy samo wysłanie oświadczenia w ww. terminie. Skutkiem złożenia skutecznego oświadczenia od umowy, jest traktowanie umowy jako niezawartej, w przypadku kiedy konsument złożył oświadczenie od umowy zanim przedsiębiorca przyjął jego ofertę, oferta przestaje wiązać.

W praktyce…

Niewątpliwie najwięcej wątpliwości powstaje w przypadku, kiedy konsument złożył zamówienie, następnie jeszcze przed otrzymaniem produktu, podjął decyzję o rezygnacji z zakupu. Jak już wspomniano, wybrana przez konsumenta forma zapłaty jest nieistotna z punkt widzenia uprawnień przyznawanych konsumentom w drodze u.p.k.

Co do zasady, w zarysowanej sytuacji, konsument jest uprawniony do złożenia sprzedającemu oświadczenia o rezygnacji z zakupu towaru. Przyjmuje się, że prawo do odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi przez okres – od chwili złożenia zamówienia (czy to za pośrednictwem strony internetowej, czy też w ramach umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa), aż do upływu 14 dni liczonych od dnia objęcia rzeczy w posiadanie.

Powyższe znajduje potwierdzenie w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającą dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającą dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z pkt. 40 tejże dyrektywy:

„Obecnie różnice w długości okresów na odstąpienie od umowy zarówno między państwami członkowskimi, jak i między umowami zawieranymi na odległość i zawieranymi poza lokalem przedsiębiorstwa, prowadzą do niepewności prawa i do powstania kosztów związanych z przestrzeganiem przepisów. Do umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa powinien mieć zastosowanie taki sam okres na odstąpienie od umowy. W przypadku umów o świadczenie usług okres na odstąpienie od umowy powinien wygasać po upływie 14 dni od zawarcia umowy. W przypadku umów sprzedaży okres na odstąpienie od umowy powinien wygasać po upływie 14 dni od dnia, w którym konsument lub osoba trzecia inna niż przewoźnik i wskazana przez konsumenta wejdzie w fizyczne posiadanie towarów. Ponadto konsument powinien mieć możliwość do skorzystania z prawa do odstąpienia od umowy przed wejściem w fizyczne posiadanie towarów. W przypadku gdy ten sam konsument składał jedno zamówienie obejmujące wiele towarów, ale są one dostarczane osobno, okres na odstąpienie od umowy powinien wygasać po upływie 14 dni od dnia, w którym konsument wejdzie w fizyczne posiadanie ostatniego towaru. W przypadku kiedy towary są dostarczane partiami lub w częściach, okres na odstąpienie od umowy powinien wygasać po upływie 14 dni od dnia, w którym konsument wejdzie w fizyczne posiadanie ostatniej partii lub części”

Podobnie: Wytyczne Komisji Europejskiej, DG ds. Sprawiedliwości dotyczące dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającą dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającą dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego, czerwiec 2014 r., str. 46). 

Skutki złożenia oświadczenia o odstąpieniu

Dla konsumenta niebagatelne będą również skutki złożonego przez niego oświadczenia o odstąpieniu. Niewątpliwie mogą one być różne, w szczególności jeśli chodzi o poniesienie ewentualnych konsekwencji finansowych przez konsumenta. Wyróżniamy bowiem sytuację, w których:

1. konsument złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy przed skierowaniem przez sprzedającego dyspozycji wysyłki towaru (tzn. sprzedający przyjął zamówienie, ale towar jest jeszcze u niego na magazynie, nie został wysłany)
2. konsument złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy w okresie, kiedy towar został przesłany do konsumenta.

Jak już zostało wspomniane, co do zasady odstąpienie od umowy jest dla konsumenta neutralne, jeśli chodzi o konsekwencje finansowe. Konsument ponosi tylko bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy, chyba że przedsiębiorca zgodził się je ponieść lub nie poinformował konsumenta o konieczności poniesienia tych kosztów.

Również w przypadku kiedy konsument wybrał sposób dostarczenia rzeczy inny niż najtańszy zwykły sposób dostarczenia oferowany przez przedsiębiorcę, przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zwrotu konsumentowi poniesionych przez niego dodatkowych kosztów (tak w przypadku kiedy opłata za towar została już dokonana). Z kolei, w przypadku kiedy konsument nie dokonał opłaty za towar, który został do niego wysłany, po czym złożył on oświadczenie o odstąpieniu od umowy, konsument jest w obowiązku pokryć różnicę kosztów pomiędzy kosztami niestandardowej przesyłki a kosztami przesyłki standardowej.

W przypadku umów zawieranych na tzw. pokazach, należy zachować należytą czujność. Przepisy u.p.k. znajdują zastosowanie wyłącznie do umów zawieranych na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Przed podpisaniem umowy w ramach tzw. pokazu, upewnijmy się, czy zostały spełnione warunki właściwe dla umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa (patrz: początek artykułu definicje „umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa”, „umowy zawartej na odległość”).

Jeżeli umowa została zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa a rzecz została dostarczona konsumentowi do miejsca, w którym zamieszkiwał w chwili zawarcia umowy, w obowiązku przedsiębiorcy jest odebranie rzeczy na swój koszt, w przypadku kiedy charakter rzeczy nie pozwala na jej odesłanie w tradycyjny sposób.

Konsument ma prawo do wyboru najkorzystniejszej dla siebie oferty. Kluczową rolę odgrywa zapis w art. 27 u.p.k., stanowiący o tym, że korzystając z prawa do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, konsument nie jest zobowiązany do podawania przyczyny odstąpienia. Również w takim przypadku konsumentowi będzie przysługiwało prawo do odstąpienia od zawartej umowy w terminie 14 dni. Oznacza to, że możemy odstąpić od umowy nawet w przypadku, kiedy po zawarciu umowy, znaleźliśmy ofertę atrakcyjniejszą.

Po odstąpieniu od umowy…

Obowiązkiem przedsiębiorcy jest zwrócenie konsumentowi wszystkich dokonanych przez niego płatności, w tym kosztów dostarczenia rzeczy, niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta. Zatem, jeśli zamówienie towaru wiązało się z uiszczeniem odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zaliczki, obowiązkiem przedsiębiorcy jest niezwłoczne zwrócenie konsumentowi dotychczasowych wpłat. Zwrot płatności powinien zostać dokonany przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument. Konsument może wyrazić zgodę na zwrot płatności w innej formie.

Podsumowując, konsumencie pamiętaj! NIE MOŻESZ zrzec się praw przyznanych w drodze ustawy o prawach konsumenta. Również wszelkie postanowienia umów, regulaminów mniej korzystne dla Ciebie niż postanowienia ustawy SĄ NIEWAŻNE, a w ich miejsce stosuje się przepisy ustawy (tak stanowi art. 7 u.p.k.).

Zdaniem prawnika*

Zawierając z przedsiębiorcą umowę poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość, niezależnie od przyjętej formy rozliczenia z tytułu zawartej umowy, konsumentowi przysługiwać będzie prawo do odstąpienia od umowy. Wejście w fizyczne posiadanie rzeczy nie może być traktowane jako okoliczność warunkującą skorzystanie przez konsumenta z rozważanego uprawnienia. Oczywiście nie można postawić jednej uniwersalnej tezy jeśli chodzi o skutki finansowe złożonego przez konsumenta oświadczenia o odstąpieniu. Nie można też przyjąć, że nie poniesie on absolutnie żadnych konsekwencji. Ich wymiar zależy przede wszystkim od wybranej formy dostarczenia towaru, czy też momentu złożenia oświadczenia o odstąpieniu.

Autor: Julita Jaworowska, aplikantka radcowska

Źródło:

1. ustawa z dnia 30.05.2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2018 r., 650 ze zm.),
2. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz.U. z 2018 r., 1025),
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającą dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG 
   i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego,
4. Wytyczne Komisji Europejskiej, DG ds. Sprawiedliwości dotyczące dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającą dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego, czerwiec 2014 r.

* Treści zawarte w punkcie Zdaniem prawnika są indywidualną opinią autora niniejszego opracowania.  Autorzy i nie ponoszą odpowiedzialności za efekty decyzji, które zostały podjęte na podstawie niniejszego opracowania, a w szczególności za ewentualne szkody poniesione w wyniku decyzji podjętych na postawie informacji i opinii zawartych w niniejszym opracowaniu. Odpowiedzialność spoczywa wyłącznie na korzystającym z opracowania.